Doelen en idealen van de sociaaldemocratie blijven: bestaanszekerheid, goed werk en verheffing. PvdA moet kernwaarden van de radicale filosofen uit de 17de en 18de eeuw blijven hooghouden.
Dat paste in de tijdgeest, zoals die in de praktijk werd gebracht door Reagan en Thatcher. Met de val van de Muur en daarmee van het communisme in 1989 leek de triomf van het kapitalisme en de vrije markt compleet. Maar sinds 2008 weten we waartoe het casino-kapitalisme en het neoliberalisme leiden: een economische crisis, werkloosheid, permanente bestaansonzekerheid en miljardenverliezen van pensioenfondsen en particulieren, een snel stijgende staatsschuld. De geminachte staat moest ingrijpen om faillissementen van banken te voorkomen. ‘Wie met de tijdgeest trouwt, wordt snel weduwe.’
Waar moet de sociaal-democratie in de 21ste eeuw nu voor staan? Kerntaak was, is en blijft het beteugelen van de uitwassen van het kapitalisme. Doelen en idealen van de sociaaldemocratie blijven: bestaanszekerheid, goed werk en verheffing.
Natuurlijk staan bestaanszekerheid en goed werk voorop. En hoewel de werkloosheid daalt, is er een grote groep van wie die bestaanszekerheid bedreigd wordt door lage opleiding, flexibilisering en robotisering. Een nieuw Plan van de Arbeid kan hierbij van nut zijn: afzonderlijke ideeën over industrie- en energiepolitiek, infrastructuur, kenniseconomie, duurzaamheid en natuur zouden in een samenhangend plan moeten worden gegoten. Experimenten met basisinkomen en het opnieuw invoeren van ‘melkertbanen’ horen hier zeker bij. Een taak voor de wetenschappelijke instituten van de linkse politieke partijen!
Bij de (volks)verheffing moeten we denken aan: lezen, goed onderwijs genieten, de natuur verkennen, actieve cultuurbeoefening en deelgenoot worden aan de schoonheid van de kunsten. Steeds duidelijker wordt dat het met de gelijkheid van onderwijskansen matig is gesteld en dat de economische, culturele en sociale kloof tussen laag- en hooggeschoolden toeneemt. Onderwijs, culturele instellingen en publieke omroep staan onder druk door marktwerking en onverstandig overheidsbeleid. De PvdA moet zich bij dat verheffingsstreven niet baseren op een vaag cultuurrelativisme, dat geen onderscheid maakt tussen culturen. Immers, als alle culturen gelijk zijn, dan is kannibalisme een kwestie van smaak. Nee, de PvdA moet de kernwaarden zoals die geformuleerd zijn door radicale filosofen uit de 17de en 18de eeuw als Spinoza en de Franse denkers hooghouden en verdedigen: universele kernwaarden zoals democratie, etnische en seksuele gelijkheid, vrijheid van denken, spreken en drukpers, scheiding van kerk en staat.
In Het land is moe beschrijft de veel te vroeg overleden historicus Tony Judt (1948-2010) een wereld die we hebben verloren: de jaren na de Tweede Wereldoorlog tot de jaren tachtig. Vooral onder invloed van de Britse econoom John Maynard Keynes (1883-1946) was er een algemeen geloof in een actieve staat, planning en publieke investeringen op grote schaal. Dat gold uiteraard voor sociaal-democraten, maar ook voor christen-democraten. Na de ervaringen van de crisis van de jaren dertig geloofden maar weinigen in de magie van de vrije markt.
Wat was het resultaat van deze politiek in de drie decennia na de oorlog? Veiligheid, welvaart, sociale dienstverlening en grotere gelijkheid. Zoals de liberale (!) Duits-Britse politieke wetenschapper Sir Ralf Dahrendorf het zei: ‘In veel opzichten betekent de sociaal-democratische consensus de grootste vooruitgang die de geschiedenis tot nu toe heeft gezien. Nooit eerder hebben zoveel mensen zoveel kansen in hun leven gehad.’
Hoever we nu verwijderd zijn van de naoorlogse periode van vooruitgang, maatschappelijke kansen en gelijkheid blijkt onder andere uit Thomas Piketty’s Kapitaal in de 21ste eeuw en het onlangs verschenen Oxfamrapport: de inkomens- en vermogensongelijkheid neemt wereldwijd toe. De 80 rijkste mensen van de wereld bezitten nu evenveel als de armste 3,5 miljard! Meer dan ooit is een tegenwicht tegen deze maatschappelijke ontwikkeling noodzakelijk. Het is de historische taak van de sociaal-democratie deze uitwassen van het kapitalisme fel te bestrijden!
Carel Zuil was van 1990-2000 gemeenteraadslid en wethouder voor de PvdA in Ooststellingwerf
